Osiem krajów Unii Europejskiej – Francja, Hiszpania, Holandia, Czechy, Węgry, Rumunia i Słowacja – wezwało do wprowadzenia Critical Chemicals Act, który miałby nadać strategiczny status 15 kluczowym związkom chemicznym. Celem jest ochrona europejskiego przemysłu chemicznego, a w szczególności sektora tworzyw sztucznych, który jest fundamentem wielu gałęzi gospodarki. Do inicjatywy nie dołączyły Niemcy, największy producent chemikaliów w UE, co może osłabić jednolity front działań na rzecz odbudowy pozycji Europy na globalnym rynku.
Podczas posiedzenia Rady ds. Konkurencyjności 12 marca 2025 roku państwa sygnatariusze rozszerzyły wcześniejszą propozycję Francji, podkreślając pilną potrzebę wsparcia politycznego na poziomie unijnym. Nowe regulacje miałyby na celu ochronę kluczowych łańcuchów dostaw przed zakłóceniami i ograniczenie zależności od importu spoza UE.
Europa stoi w obliczu poważnego kryzysu w przemyśle chemicznym. W latach 2019–2023 produkcja w sektorze spadła o 12%, a wysokie koszty energii i agresywna konkurencja spoza UE stawiają pod znakiem zapytania przyszłość wielu zakładów. Szczególnie zagrożona jest produkcja surowców kluczowych dla tworzyw sztucznych. Prognozy wskazują, że do 2035 roku może dojść do zamknięcia nawet 20 krakerów parowych, co miałoby dramatyczne skutki dla europejskiego rynku polimerów.
Zaproponowana lista strategicznych substancji obejmuje surowce o fundamentalnym znaczeniu dla przemysłu tworzyw sztucznych:
- Podstawowe petrochemikalia:
- ■ Etylen – niezbędny do produkcji polietylenu (PE) – najczęściej stosowanego tworzywa w opakowaniach, rurach i foliach.
- ■ Propylen – kluczowy surowiec do polipropylenu (PP), używanego w motoryzacji, elektronice, przemyśle medycznym i opakowaniowym.
- ■ Butadien – wykorzystywany do produkcji kauczuków syntetycznych, ABS i innych wysokowytrzymałych tworzyw.
- ■ Benzen, toluen, ksylen – surowce dla polistyrenu (PS), poliuretanów (PU) oraz tworzyw technicznych, takich jak poliwęglan (PC) i poliamidy (PA).
- ■ Styren – podstawowy składnik polistyrenu (PS) i żywic styrenowych stosowanych w budownictwie oraz przemyśle opakowaniowym.
- Kluczowe chemikalia przemysłowe:
- ■ Amoniak i metanol – istotne dla produkcji poliuretanów (PU) i żywic formaldehydowych stosowanych w laminatach i klejach.
- ■ Chlor i wodorotlenek sodu – niezbędne w produkcji PVC, jednego z najważniejszych tworzyw wykorzystywanych w budownictwie.
- Surowce specjalistyczne:
- ■ Siarka i węglany sodu – kluczowe dla produkcji dodatków poprawiających właściwości mechaniczne i termiczne tworzyw sztucznych.
Wiele z tych substancji, zwłaszcza etylen, propylen, butadien i benzen, jest nie tylko „strategicznych”, ale wręcz „krytycznych” dla europejskiego przemysłu. Ich ograniczona podaż oraz zależność od importu mogą prowadzić do niedoborów surowców dla przetwórców polimerów, co negatywnie odbije się na całym łańcuchu dostaw – od producentów granulatów po finalnych użytkowników.
Zagrożenia dla tradycyjnych surowców chemicznych skłaniają do inwestycji w alternatywne, biopochodne rozwiązania. Inicjatorzy Critical Chemicals Act podkreślają konieczność wsparcia dla nowych źródeł surowców, w tym bioplastików i technologii recyklingu. Wskazano na szereg bio-molekuł o potencjalnym znaczeniu dla branży:
- ■ Gliceryna, etanol – surowce dla biopolimerów i ekologicznych dodatków do tworzyw.
- ■ Kwas mlekowy, itakonowy, bursztynowy – kluczowe dla biodegradowalnych materiałów, takich jak PLA.
- ■ Furany (FDCA, HMF) – potencjalna baza dla nowych, wysokowydajnych biotworzyw.
Transformacja europejskiego przemysłu chemicznego nie może jednak opierać się wyłącznie na nowych technologiach. Aby sektor tworzyw sztucznych przetrwał i rozwijał się, konieczne jest zagwarantowanie dostępu do podstawowych surowców petrochemicznych.
W kontekście planów Clean Industrial Deal, którego celem jest dekarbonizacja przemysłu, pojawiają się obawy, że unijna polityka może nie doceniać roli tworzyw sztucznych w europejskiej gospodarce. Przedstawiciele Plastics Europe ostrzegają, że bez odpowiedniego wsparcia dla strategicznych chemikaliów Europa może stracić konkurencyjność na rynku globalnym. Zbliżający się Chemicals Industry Package, planowany na koniec 2025 roku, będzie kolejnym istotnym krokiem w kształtowaniu przyszłości przemysłu chemicznego. Jednak państwa sygnatariusze apelują, aby nie ograniczał się on jedynie do regulacji środowiskowych, lecz uwzględniał także realne potrzeby europejskiej branży chemicznej, w tym sektorów przetwórstwa tworzyw sztucznych. Apel o Critical Chemicals Act podkreśla znaczenie strategicznej klasyfikacji kluczowych substancji, rozwój alternatywnych źródeł surowców i konieczność finansowania innowacyjnych technologii. Wobec globalnej konkurencji i rosnących kosztów energii Europa musi zadbać o stabilność dostaw dla swojego przemysłu tworzyw sztucznych, który stanowi fundament nowoczesnej gospodarki – od motoryzacji po medycynę i budownictwo. Bez skutecznych działań przyszłość europejskiego rynku polimerów może stanąć pod znakiem zapytania.
