Wprowadzanie nowego podatku zniechęcającego do składowania i spalania odpadów z tworzyw sztucznych napotyka na poważne trudności. Według raportu opublikowanego przez Europejski Trybunał Obrachunkowy (ETO) w dniu 16 września 2024 r., niedokładne dane i zwiększona przestępczość to jedne z głównych problemów związanych z wdrożeniem nowego podatku od opakowań z tworzyw sztucznych w Unii Europejskiej. Raport ujawnia luki w przygotowaniach rządów i potrzebę poprawy nadzoru nad danymi dotyczącymi recyklingu odpadów.

W 2021 r. wprowadzono nowe przepisy, które wymagają od państw członkowskich płacenia 0,80 euro za każdy kilogram nieprzetworzonych odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych. Zebrane pieniądze mają wesprzeć budżet UE w wysokości około 150 miliardów euro rocznie. Wraz z cłami i częścią podatku VAT, podatek ten jest jednym ze źródeł dochodów UE. Trybunał Obrachunkowy podkreśla jednak poważne niedociągnięcia w gromadzeniu i przekazywaniu danych do Brukseli.

Lefteris Christoforou, członek ETO odpowiedzialny za przeprowadzenie audytu, podkreślił, że sposób gromadzenia danych ma zbyt wiele słabych punktów, które wymagają natychmiastowej poprawy. Istotnym problemem było to, że tylko pięć państw członkowskich wdrożyło do swoich przepisów odpowiednią aktualizację unijnych przepisów dotyczących opakowań z 2018 roku. Pozostałe 22 kraje stanęły w obliczu postępowania legislacyjnego. Audytorzy wskazują również na problemy z podstawowymi definicjami terminów takich jak „ tworzywa sztuczne” i „opakowania”, co dodatkowo komplikowało weryfikację danych.

Nawet po reformie uzgodnionej w marcu 2023 r. w celu scentralizowania przepisów, audytorzy ostrzegają, że problemy w systemie kontroli recyklingu nadal będą istnieć. Według Jose Parente, przewodniczącego zespołu audytowego, pomimo przestrzegania przepisów przez niektóre państwa członkowskie, brak jednolitych zasad nadal prowadzi do niespójności w ich stosowaniu. W rezultacie szacuje się, że dochody z nowego podatku były o 1,1 mld euro niższe niż planowano w 2021 r., co wymusza korekty w kolejnych latach. W 2022 r. dochody z opłaty wyniosły już 7,2 mld euro, co stanowi 4% budżetu UE.

Wprowadzenie nowych przepisów wywołało również obawy o wzrost działalności przestępczej. Trybunał Obrachunkowy i Europol wskazują na rosnącą liczbę przypadków nielegalnego składowania odpadów, które zostały fałszywie zgłoszone jako poddane recyklingowi. Parente nie był w stanie określić ilościowo pełnej skali tego zjawiska, ale wskazał, że Komisja Europejska powinna podjąć działania w celu zmniejszenia tego ryzyka, w tym poprawy monitorowania recyklingu do 2027 roku.

Komisja Europejska, uznając potrzebę poprawy porównywalności i wiarygodności danych, wskazała, że do 2026 r. wprowadzi nowe metodologie obliczeniowe. Jednocześnie broniła się przed zarzutami, argumentując, że część problemów wynika z szybkiego wprowadzenia podatku przez państwa członkowskie i stosowania przepisów z mocą wsteczną.

Podatek od opakowań plastikowych miał być ważnym narzędziem redukcji odpadów i wsparcia budżetu UE. Jednak problemy z definicjami, brak jednolitości w stosowaniu przepisów i ryzyko wzrostu nielegalnych działań pokazują, że do osiągnięcia zamierzonych celów jest jeszcze długa droga. Potrzebna jest poprawa monitorowania i lepsza koordynacja na szczeblu unijnym i krajowym.